De dichter Obe Postma wie yn 1932 dwaande mei syn lêste dagen as learaar wis- en natuerkunde oan de HBS yn Grins, de stêd en provinsje, dêr’t er oait oer te witten die: ‘Yn Grinslân haw ik myn measte fersen makke’. Dêr heart ek it gedicht ‘Unlijige snein’ by, it iennige fers dat er yn dat jier, 1932, yn it ljocht joech.
Net allinnich dy iene snein dêr’t Postma fan dichtet, ek it tiidrek dêr’t it fers yn skreaun is, wie de ûnlijige kant it neist. Begjin jierren tritich wie it rûnom krisis. In fyfte fan de befolking hie gjin wurk, yn Dútslân lei dat part nochris de helte heger. De nasjonaal-sosjalisten raasden, rachten en blaften, hieltyd lûder, se wûnen sa’n macht oan stipe en stimmen dat Hitler in jier letter de macht oernimme koe. Rûnom yn Europa, ek yn Fryslân en Grins, tilde it op fan de politike byienkomsten, meetings sawol fan links as fan rjochts.
De ekonomyske malêze yn dy dagen fan dea en delslach hie ek syn wjerlûd by in skriuwer as Reinder Brolsma. Yn itselde jier 1932 publisearre er yn it literêre tydskrift Frisia, in útjefte fan de Fryske Bibleteek, it ferhaal ‘Unlijige joun’. Dêryn wurdt in stikelich en noartsk ferrinnend petear beskreaun tusken in fabryksdirekteur en syn boekhâlder, dy’t lid is fan 'e SDAP. Brolsma lit sjen hoe't de man syn houlik te lijen hat fan syn iverjen en warber wêzen foar de sosjaal-demokratyske partij. Mar wat de boekhâlder ek besiket, it bedijt neat, sels syn krewearjen om hjir en dêr in partijlid te winnen, it smyt allegearre neat op. Wrâld en wurksumens lykje omdôch.
Hjir is neat to winnen, neat; hjir is de hate oan it wird, hate tsjin it bistjûr fen lân en provinsje, de hate tsjin de boeren, en hate om't hja sa earm binne en sa machtich, en meiinoar libje moatte op in stripe ûnderstrûpt lân. Hate en opstannichheit preekje de âlde Jasper en syn great jonges.
Wilens jage de polityk de koppen yn de kranten. Tegen het Fascisme. Voor het Communisme. It wienen dizze politike ideologyen dy’t harsels presintearren as it alternatyf foar it âlde, klassike liberalisme dat nei de Krach fan 1929 der net yn slagge wie en jou de yn it ûnleech rekke ekonomy in nije slinger. Mei it bestean en it oerein hâlden fan de parlemintêre demokrasy wie it langeroan wikkerdewik. Ûnlijige dagen.
Gjin politike en ekonomyske ideology of se wurdt opgnist mei in nij minskbyld. Mishipte messianistyske honger. Dat gou ek foar de ferskillende politike streamings yn de jierren tritich fan foarige ieu. Mei in soad leven en lawaai holden se de wrâld it nije paradys foar, respektivelik dat fan de klasseleaze maatskippij fan Stalin, de autokratyske, troch ien partij bepaalde steat fan Hitler en de liberale, op frijheid en gelikensens basearre American Dream, wêryn’t elke skuonlapper of krantejonge miljonêr wurde koe, mits...
Alle trije de politike stelsels wienen de útrinners fan de heechsteande idealen fan de Ferljochting, dreamen fan it Hegere. Mar elk ideaal syn eigen Januskop. Yn it leechlizzen en it koeienearjen fan it yndividu, dêr’t hurd en wreed oer baas spile waard, dêryn lieten polityk en ekonomy harren fan de ‘knapste’ kant sjen. De terreur fan de jeiende massa makke it bewâld. Modern times, sa’t Charlie Chaplin sei.
Die Reinder Brolsma yn it ferhaal ‘Unlijige joun’ syn sizzen oer alderhande skeane machtsferhâldings, (sj. ek Sa'n tûzen blauwe skriften, de troch Doeke Sijens besoarge biografy fan de skriuwer), by Obe Postma, dy’t yn datselde jier 1932 it gedicht ‘Unlijige snein’ yn it ljocht jûn hie – it fers hie syn earste publikaasje yn it tydskrift It Heitelân – kaam it karbûstige politike waar fan dy dagen inkeld sydlings te praat. De dichter beskriuwt hoe’t it rûzjen fan de wyn him de âlde sneinen yn it sin bringt, ynbegrepen de dagen fan dea en delslach. It waar is sa min, gjin kop dy’t der wat mei wurde kin, de boer net dy’t te melken moat en de partijgongers net dy’t gearkomste hawwe sille. ‘It is gjin waar foar in soasjalistise meeting’.
In ûnlijige snein. De figueren en minsken yn Postma syn gedicht, se skaaie mar wat om, al tinkend, wachtsjend en boartsjend, in elk op ’e siik nei in krissel lok. De oandrift en it ferlangen dy’t dêr mei mank binne, se jilde likegoed foar 'de faam dy’t by buormans faam de feint pleaget' as foar de ‘meetinggongers’, op wei nei ien fan harrren sosjalistyske byienkomsten. Wêr’t de dichter Postma sels stiet, polityk sjoen, dat wurdt net dúdlik. Men soe ek hinnegean kinne en sis: Dêr’t Brolsma him meisûgje lit fan it sosjalistyske ideaal (en letter fan de nasjonaal-sosjalistyske polityk), dêr hâldt Postma himsels bûten it kollektyf, hy bliuwt it yndividu dat him net bejout yn it gewoel fan de massa.
UNLIJIGE SNEIN
Troch de skreven rûz’t de wyn.
O âlde sneinen dy’t yn it rûzjen opkomme,
O libben fêst foar dea en delslach!
Hearsto de rein, klitterjend tsjin de ruten,
De rein fan doe, de rein fan alle tiden?
It lekt yn ’e skuorre; de leien yn ’e finne stean fol wetter;
De kij binne foar ’e wyn ôfdreaun nei de sleatswâlen ta.
It is gjin waar foar in soasjalistise meeting.
Mar ek gjin melkerswaar, gjin melkerswaar!
‑ Dat wie it tûzen jier liden ek net altyd, dat hoege jimme net
te tinken! –
Mar no sit de boer noch yn it mulhús mei de fuotten op
’e tsiistsjettel,
De faam is by buormâns faam om de feint wat te pleagjen;
De bern stean yn ’e lijte, hja haww’ de apels op dy’t hja by
Oetske koft ha.
Dan komt wer de sinne.
Fan de boerepleatsen op har hichten blinke de ljochte finsters.
Dy’t net lokkich wêze wol sit no yn ’e tsjernherne
En lústert nei it klappen fan ’e fjurhoksdoarren;
Mar dy’t it lok siikje, gean it hûs yn ’e rûnte
En sjogge út nei al jinse ljochte eagen.
Ek de meetinggongers komme op ’en baan
En fleurich stappe hja wer nei har autobussen.
=====
