'De huzen stean iepen; hja sjogge my oan', útsein dy fan de pottichte Fryske Akademy. .
WY BRANE DERYN: BYSUNDER AKADEMYSK UNDERWIIS
It is werris safier, de meiwurkers fan de Fryske Akademy, it ynstitút dat
‘wittenskiplik ûndersyk docht op it mêd fan de Fryske taal, kultuer,
skiednis en maatskippij’, hawwe fan de direksje in ‘protestferbod’,
eeeh... nee, in sprekferbod oplein krigen, dêr’t it om de
Staveringswiziging giet. Oftewol, de Akademy poetst/ pûtst syn
wittenskiplike status werris op mei in fraaie foarm fan sinsuer, en ik
altiten mar miene dat wittenskippers ûnofhinklik en frij (fan ideology)
wiene, mar net dus yn de hjoeddeiske Frysk ynstitúsjonele
bananerepublyk.
Eric
Hoekstra, taalkundige en meiwurker fan de Fryske Akademy, hie yn syn
lêste kollum "Spellrellluhhhhhhh" fansels de keutel by de skjinne ein,
doe’t er it yn ferbân mei de Staveringswiziging oer ‘de sharia’ hie. De
Fryske Staveringssharia, sa’t dy no troch direkteur Hanno Brand fan de
Akademy ôfkundige is, docht it oansjen fan ynstitút fansels geweldigen
‘gûd’, mar...
Ljouwert (22-05)– De
Fryske Akademy is troch deputearre Jannewietske de Vries frege om it
foartou te nimmen by it op priemmen setten fan in temabyienkomst oer de
Fryske Staveringskwestje, in gearsit, ûnder mear ornearre foar Steateleden, it Skriuwersboun,
leden fan de Akademy en in groep fan (taal)wittenskippers en skriuwers,
dy’t har net allinne tsjin de staveringsferoaring én de nije taalnoarm
(yn de foarm fan dialektseleksje) keart, mar dy’t ek fan betinken
is dat de Provinsje it beslút oangeande de Staveringsferoaring
weromdraaie moat.
It is lykwols bespotlik dat de Fryske Akademy dy't...
Poëzie is een daad wie de titel fan it earbetoan dat Remco Campert fan in tal kollega-dichters krige doe't er yn 2009 syn tachtichste jierdei hie. Dichter-essayist Martin Reints wie ien fan dejingen [foto] dy't by dy gelegenheid in fers foar Campert foardroech. Yn it artikel "Poëzij as dochter fan de herinnering en 'het
vergaderzaaltje' fan Martin Reints",in wiidweidich fraachpetear fan ûnderskreaune mei de yn Brantgum wenjende skriuwer, te finen yn it earstkommende (skriftlike) nûmer fan De Moanne, komt Reints ûnder mear op 'e tekst oer Obe Postma, syn wenjen yn Fryslân, de poëzy fan (...)
Byldzjend keunstner Guido van der Werve (1977) makke
de lêste jierren in nûmere searje fan fantastysk konseptuele fideowurken.
Planút fassinearjend is Nummer acht,
‘Everything is going to be alright’ (2007), in performancefideo dêr’t er yn
de Botnyske Golf, deakalm, foar de boech fan in ûnbidich grutte
iisbrekker út kuieret. In knypeach oan it wurk fan Caspar David Friedrich en
William Turner? Yn alles sprekt út dizze fideo de neatichheid fan de minske, ferlern
yn in romte mei de gromjende en ûnheimisch meitsjende lûden fan
spjaltend en tebrekkend iis. It hert, de tiid, in hoar bonkjende masinekeamer. Oant in hichte ta is Nûmer Acht ek in foarm fan slapstick. Iensum en absurd is de
minske. As gjin oar jout Van der Werve dêr yn syn wurk foarm oan, satire en
earnst geanlykop.
De tolve minuten duorjende fideo Nummer vier, ‘I
don't want to get involved in this, I don't want to be part of this, talk me
out of it’ (2005) is ek sa’n
wûnderlik absurd stik. Yn in wat dizenich pastoraal lânskip sit de keunstner achter in piano op in deakiste-achtich flot midden op in blakstille en spegelglêde mar en spilet – Van der Werve hat in klassike muzykoplieding – in stik fan Chopin. De film iepenet mei it sizzen:
'Ik werd
vroeg wakker en zag de zon opkomen. Ik voelde dat die alleen voor mij opkwam’,
dat yn in Ingelske oersetting op it skerm ferskynt: 'I woke up early and
watched the sun rise. I felt it came up just for me.’ Mei syn ûnheimische poallânskippen
en pastorale harderslânskippen referearret Van der Werve faak oan de betide
Romantyk. Syn wurk is fan datoangeande foar in part ek skatplichtich oan de eardere, faak oan de betide Romantyk (Caspar Friedrich) referearjende performances fan Bas Jan Ader. In dei nei it ‘Boymans’ yn Rotterdam dêr’t in part fan it wurk fan Van
der Werve te sjen, is gjin straf. .
PS.
Oer iepeningen en útstallingen praat, begjin 2015 komt museum De Fundatie yn
Swolle yn gearwurking mei it Rijksmuseum Twenthe mei in grutte tentoonstelling
fan it wurk fan de Britske skilder William Turner (1775-1851), de earste grutte
Turnertentoanstelling yn Nederlân sûnt 1947. De Fundatie is ek it iennige
Nederlânske museum dat in skilderij fan Turner yn it besit hat. Hat Saskia Bak
fan it Griis Museum yn dizzen miskien in kâns sitte litten, de boat mist, werris bakseil helle? Wy wachtsje (ôf)... I will wait
‘Dichter haf ik noit vêze vóllen. Ik haf óm de areghyd hûndert fessen skreon, mar dy yntresjerje mij net – oare minsken nammes ek net nim ik oan,’ skriuwt Trinus Riemersma yn ‘Tusken eks- en adspyront skrjower’,[1] in artikel dêr’t er de balâns fan syn skriuwerskip yn opmakket. Ek op oare plakken lit er him gauris wakker smeulsk oer syn dichtwurk út. Oft dy hâlding no poaze is of net, dat docht der net ta, de fraach is oft de ûnderstellings oer de resepsje fan syn eigen fersen rjochtfeardige binne. My tocht fan net.
Yn alderhande blomlêzingen, fan The Sound that remains (1990), Hûndert Fersen: in blomlêzing út 'e Fryske poëzy (1990) oant en mei de lêste útjefte fan Spiegel van de Friese poëzie(1993) is wilens wurk fan him opnaam. Boppedat, as it werklik sa west hie dat de fersen him net ‘yntresjêrren’, wêrom dan de sammelbondel Argewaasje fûn - Argewaasje jûn (1996) út te jaan, de kompilaasje fan Riemersma syn tusken 1967 en 1973 ferskynde gedichten? Syn poëzij is, oer ynteresse praat, net sûnder belang, se is nij en oars, yn dy sin dat der yn de Fryske literatuer winliken gjin skriuwer-dichter is dy’t sawol binnen as bûten syn literêre wurk safolle poëtikale útspraken docht as Riemersma, in ferskynsel dat karakteristyk is foar in protte fan de nei-oarlochske (post)moderne literatuer. (...)
De grutte slachterakademy yn it spier mei de nije stavering
Der steane by de Fryske staveringskwestje noch alderhande fragen iepen. Wat
binne bygelyks de kosten dy’t mei dit Steatebeslút oangeande de staverings-feroaring mank binne.
Op grûn fan hokker berekkening is dat dien? Hokker fariabelen binne yn
de trochrekkening fan it gehiel meinommen? Troch wa is dat
‘kosteplaatsje’ gearstald? Steateleden as Ingrid Wagenaar, dy’t taal
& kultuer yn de portefeuille hawwe, moatte sa opleppelje kinne wat de finansjele ûnderbouwing
fan de staveringsferoaring is. Se binne lykwols yn gjin fjilden en wegen
te bekennen, de Fryske polityk moat de sosjale media (....) Lês fierder by: http://eeltsjehettinga.nl/it-staverkadaver-moat-fan-tafel/
Yn syn stik Oer Poëzy (5) oer it essay De stilte tusken de wurden as it wyt fan poëzy docht Abe de Vries my tinken oan Huub, nee, net dy Huub, mar
Huub de lytse trommelgast fan Boalsert, dy’t behongen mei alderhande potten
en pannen altiten foar de fanfare út rûn en ûnderwilens sá hurd op syn drumstel omtromme dat er dêrtroch net rjocht mear hearde hoe’t it muzyk fan it orkest
werklik hearde. Sa is it ek mei De Vries syn stik of neam it mar syn replyk op De stilte tusken de wurden as it wyt fan poëzy. Dat, in pear opmerkingen.
Foarst, ik haw it yn dat essay oer de talige, autonome poëzy yn relaasje ta de tema’s fan de stilte, it swijen, de leechte en it Niks. Dat fenomeen te besjen, dat wie it wichtichste doel fan it ûndersyk fan it
essay, yn syn soarte in ferkenning. Dus, ik haw it nét, lykas De Vries hawwe
wol, oer de autonome poëzy op himsels, sa’t dy bygelyks by Paul van Ostayen te finen is en
dêr’t, tichter by hûs, ûndermear in tal (taal)spullen fan Wybenga (J.), Piebenga
(Tj.), Hettinga (Tsj.) in foarbyld fan neamd wurde kinne soenen.
Twad, ik haw it net eksplisyt oer Wittgenstein as it om de ferhâlding
taal en werklikheid giet, ek al wurdt fan him de rigel oanhelle dy't seit: - Dêr’t men net fan prate kin, dêroer moat men swije. De Vries mient my dêrby op in misferstân betraapje te moatten. "Fansels
is poëzij mei dy ambysje [gedichten dy’t wat oer God sizze wolle, mar (ymplisyt) erkenne dat se dat net kinne en dêrfan in útdrukking wêze wolle, e.h.] al folle âlder as Wittgenstein,” skriuwt De
Vries, “en foar Hettinga miskien net
nijsgjirrich genôch, mar it is goed om te sjen dat dichters al folle langer
wrakselje mei it probleem dat taal tekoart sjit.”
Soarchfâldichheid is net De Vries syn grutste
deugd. Net
nijsgjirrich genôch? In net krekte premisse, sizze wy dan. Want wat seit it essay yn dizzen
al as it om in âldere tradysje giet, dus ien dy't net begjint by Wittgenstein: "(…) It ‘onzegbaarheidstopos’ (…) is in tema dat syn oarsprong
hat by alderhande oerâlde mystike geskriften en dat net swak by spilet yn de
hjoeddeiske, moderne poëzij. It ûnderwerp sels hat syn roots yn in
religieuze en literêre tradysje, dêr’t yn besocht wurdt en jou stal oan dat wat
him net sizze lit, it godlike, it hillige. Der hat as it om it stal jaan
fan dizze problematyk giet benammen yn de moderne poëzy altiten in fûneminteel
wantrouwen west as de ferhâlding wurd en werklikheid yn it spul kaam. Taal dekt
no ienkear net de lading fan dat wat is. Dêryn ferskille de opfettings net fan
âlde tsjerkfaders lykas Augustinus (...)”
It hat yn dit stik fan saken – it ûnútspreklike
(het ‘onzegbaarheidtopos’) – net fergees west dat nei De innerlijke ervaring fan Georges Bataille ferwiisd wurdt en it berop fan
dizze skriuwer-dichter op it wurk fan midsieuske mystisy as Teresa fan Ávila. “It
giet Bataille,” sa wurdt yn De
stilte tusken de wurden as it wyt fan poëzy steld, “om in ûnderfinen fan wat foarby
tinken, taal en witten leit. Dêr giet in redeleas en ekstatysk belibjen mei
mank. In bûten sinnen-wêzen. It is net om ’e nocht dat der yn Bataille syn wurk
mear as ien kear in relaasje lein wurdt tusken erotyk en mystyk.
Bataille hâldt der in foarm fan mystyk op nei dêr’t de teksten fan
kristlike mystisy as Johannes fan it Krús of Teresa fan Ávila
yn brûkt wurde om oan it kristendom sels te ûntkommen.”
Tred, dy lêste rigel kin ek lêzen wurde as
in foarútwizing nei de konklúzje by De stilte tusken de wurden as it wyt fan poëzy. Dêryn wurdt oangeande de ‘betommele poëtika’ ûnder mear skreaun “dat de
gauris oan lippen, mûle en azem keppele (taal)mystyk yn it wurk fan dichters as
Hans Faverey en Paul Celan neat te krijen hat mei de grûnige mystyk fan God en
grûn (natuer), sa’t dy te finen is by guon, fan alderlei foarmen fan
nasjonalistysk tinken beheltere Fryske dichters, lykas D. H. Kiestra. (...) It ophimmeljen fan datsoarte betommele
kristlike mystyk – de rehabilitaasje fan de dichter fûn plak op 4 en 5 maaie –
soe it Fryske literêre fjild yn 2005 radikaal ferdiele.” It eigenskipswurd ‘betommele’, yn de sin fan 'smoezelig', is dus net brûkt yn tsjinstelling mei 'fernijende poëtika', sa't De Vries ûnderstelt. Dat, om koart te gean, as Abe de Vries tenei even
krekter lêst, dan rint de wrâld ek minder kâns om noch mear út te rinnen op ien
grut rinnend misferstân.
As lêste. Yn it jier 300 foar Kristus sei de âld-Sineeske dichter Hu Thung-song, doe't hy op âld bamboepapier yn briefwiksel wie mei in tal fan syn Yndo-Germaanske broeders en susters op in terp, erges heal fersopen tusken Flie en Weser, oer it ûnderwerp fan de ferhâlding tusken taal en werklikheid, ûnder mear dit:
DE REDENS FAN IT WURD
Wyn fynt syn gesicht yn fearren op it iis,
yn katedralen ek en hannen fan fammen
op de grutte winterflakten fan de rivier.
Fearren fynt de wyn yn nacht syn gesicht
sa’t har wêzen, ûnder de tijen ferdwûn,
stal kriget yn de bylden fan it gedicht –
it fers dat net hâldt: de redens fan ‘t wurd,
it gewicht fan al wat oan langstme bestiet,
o, swierder is as de taal dy’t har bewiist
as ferrifeljend – iennachtsiis, brekber en
net te betrouwen, dat nea de lading dekt
fan wat streek meitsje wol, plak ek, om
har, oare kant it skimerjen fan de rivier.
Wyn fynt syn gesicht yn fearren op it iis.
Al wat fan har is, is de slach dy’t ik mis.
