 |
| Delphine Lecompte |
De Flaamske dichteres Delphine Lecompte is fan ’t simmer ien fan de trije grutte nammen op de
fyfde kulturele midsimmerjûn fan de Gerben Rypma stichting, ein juny yn
Westhim by Blauhûs. By de foarige edysje wienen David van Reybrouck en Maarten Inghels te gast. Flaanderen en Fryslân, dy twa kenne inoarren al eintsje langer as hjoed. Dêrby woe
ik it net hawwe oer Frysk nasjonalistyske organisaasjes lykas de groep Frije
Fryske Grûn, dy’t mei de (rabiate) eask fan it rjocht op etnyske registraasje en yn
it ferlingde dêrfan de winsk om ôfstân te dwaan fan de Nederlânske
nasjonaliteit fraachpetearen jouwe - anonym (!) - oan populistyske,
rjochts-nasjonalistyske en rassistyske bledsjes as it Flaamske RechtsAktueel.'
.
Op letterkundich mêd moetsje
Flaanderen en Fryslân inoar ûnder oaren yn de persoan fan de Flaamske pryster-dichter Guido Gezelle (1830-1899). Hy wie mei it Frysk net alhiel
ûnbekend, sterker: yn 1883 skreau er foar syn freonen, dêr’t ûnder oaren de fan
komôf Fryske dokter, letterkundige en dialektolooch Johan Winkler by
hearde, in Nijjierswinsk yn it Frysk.
It earizer fan Guido Gezelle
.
De lêste rigel fan Gezelle syn winskkaart sei: ‘En dêrop rekkenje ik by Jo as ik Jo hjûd “folle lok yn ‘t nye jier tawinskje”.' Gezelle fielde him oan Fryslân besibbe, hy wie derfan oertsjûge dat in grut part fan de Flamingen fan Fryske komôf wie. In bewiis derfan fûn er ûnder mear yn de namme fan syn mem: Monica Devriese. Syn leafde foar it Frysk gong sels sa fier dat er thús oan de lampe in lyts earizer te hingjen hie.
.
De lêste rigel fan Gezelle syn winskkaart sei: ‘En dêrop rekkenje ik by Jo as ik Jo hjûd “folle lok yn ‘t nye jier tawinskje”.' Gezelle fielde him oan Fryslân besibbe, hy wie derfan oertsjûge dat in grut part fan de Flamingen fan Fryske komôf wie. In bewiis derfan fûn er ûnder mear yn de namme fan syn mem: Monica Devriese. Syn leafde foar it Frysk gong sels sa fier dat er thús oan de lampe in lyts earizer te hingjen hie.
‘Ook ontdekte hij,’ skriuwt
Michel van der Plas yn Mijnheer Gezelle, biografie van een priester-dichter,
‘dat zijn grootmoeder van moeders kant tot aan haar dood oorijzers had
gedragen, zoals de Friese vrouwen, en hij rustte niet voordat hij zelf zo’n
oud-Vlaams hoofdijzertje bezat. Hij hing het aan een arm van de lamp boven de
tafel, toen hij, op 28 juni 1883, in zijn huis (yn Brugge, e.h.) een
maaltijd gaf waar Winkler bij aanzat – als hommage aan zijn Friese gast.’
(Van der Plas, s. 398.)
 |
| Roger Raveel yn museum Belvédère |
Benammen op it terrein fan de byldzjende
keunst hawwe der bylâns de jierren tal fan kontakten tusken Flaanderen en
Fryslân west. In pear foarbylden. Krapoan in heale ieu ferlyn waard by
de yn Gint holden Nederlandse Kultuurdagen – it wie 1957 – rom omtinken foar de
nei-oarlochske Fryske skilderkeunst op in útstalling, dêr’t ûnder oaren wurk
fan Gerrit Benner te sjen wie.
Yn 2007/2008 de koartby
ferstoarne skilder Roger Raveel gast by in grutte útstalling fan syn wurk yn
Museum Belvédère. Fierders moat yn dit ramt ek Anne Feddema neamd wurde, guon
fan syn wurken binne net frjemd oan de doeken fan de grutte Ostender James Ensor. En last but not least, by in galery as dy fan Jeannine de Vries yn
Ljouwert wurdt al sûnt jierren romte jûn oan alderlei Flaamske keunstners, fan
Yvan Theys oant en mei Roger Raveel.
Waakzaam
.
Werom nei de literatuer. Twa
jier ferlyn, maaie 2011, helle de Gerben Rypma stifting twa Flaamske
skriuwer-dichters nei Sanfurd by de Aldegeaster Brekken: David Van Reybrouck
(1971), skriuwer fan ûnder mear de mei de VSB-priis bekroande bestseller Congo, een geschiedenis, en de jonge
dichter Maarten Inghels (1988), dy’t yn 2011 syn twadde, ferpletterjend goede
poëzijebondel Waakzaam yn it ljocht
joech.
Foar krapoan hûndert man yn it lytse tsjerkje oan de Brekken droech Inghels dy jûne ûnder oaren it like oerweldigjende as dearnis meitsjende ‘Zoveel aandacht was u vast niet gewend’ foar, in gedicht, opdroegen oan de Fjetnamees Nguyen Van Kham dy’t twa jier neidat syn ferstjerren, allinnich yn syn appartemint yn Antwerpen, fûn waard fan in doarwaarder dy’t besocht hie om in berch nea net betelle rekkens yn te barren.
Foar krapoan hûndert man yn it lytse tsjerkje oan de Brekken droech Inghels dy jûne ûnder oaren it like oerweldigjende as dearnis meitsjende ‘Zoveel aandacht was u vast niet gewend’ foar, in gedicht, opdroegen oan de Fjetnamees Nguyen Van Kham dy’t twa jier neidat syn ferstjerren, allinnich yn syn appartemint yn Antwerpen, fûn waard fan in doarwaarder dy’t besocht hie om in berch nea net betelle rekkens yn te barren.
.
 |
| Maarten Inghels |
It
gedicht waard skreaun yn it ramt fan it projekt ‘Eenzame Uitvaart’, in
literêr en sosjaal ûndernimmen yn Antwerpen. Inghels is koördinator fan it projekt, dêr't ûnderskate skriuwers by oansletten binne. Om bar skriuwe se in fers
foar dy minsken dy’t fakentiids folslein feriensume en ferlitten fan
alles en elkenien weirekke binne. De tekst sels wurdt op de dei fan de
begraffenis oer it fuotljocht brocht, by wize fan lêste groet oan wa’t,
lykas by Van Kham, sûnder de bywêzichheid fan famylje, freonen of kunde
te hôf komme.
.
.
Kronikeur
.
Yn de bondel Waakzaam, en dan benammen yn de ôfdieling ‘We moeten waakzaam blijven’, tsjûget de dichter Inghels, kronikeur fan in tiid dy’t oer alle boegen troch de (sosjale) media bepaald is, fan in sterk maatskiplik engaazjemint. Hy set fraachtekens by ‘de samenleving’ of, om krekter te wêzen, by de wize wêrop’t minsken mei-inoar ‘samen-leven’. It gedicht hat yn syn soarte sûnder mis wat universeels, al wie it mar omdat it ferskynsel fan it sosjale isolemint in probleem is dat net allinnich mar oan de grutstêd klibbet, mar dat syn gesicht likegoed ek op it plattelân sjen lit. Yn in neakenbuorren as Minnertsgea kin men sa mar, fjouwer jier oanien, dea op souder lizze, sûnder dat famylje, kunde of buorren it opmerkt dat ien der net (mear) is.
De bondel Waakzaam iepenet mei ‘Graag zou ik de kaken opbreken [tot de kaakkramp optreedt]’, in lang proazagedicht, wêryn’t de dichter, woest en ferwoeden en yn in bûnt barokke taal, syn galle spijt oer wat him as maatskiplik abjekt en bryk en grouwélich foarkomt. Dan giet it bygelyks oer de ‘tweeverdieners die over kunst praten bij het zien / van een manden vlechtend vrouwtje in Frankrijk.’, oer ‘de euthanasiepillen als speelgoed waar je om moet bedelen’ of oer ‘het feit dat we God dood verklaarden en mindfulness in de plaats kozen.’ Fan al itjinge wat de dichter-rebel yn dizze maatskippij tsjinstiet, seit it lyrysk subjekt op in stuit: ‘Ik ben niet kwaad’, nee, oars, want net sûnder gefoel foar it fermaaklike by de fakentiids ferûntrêstigjende en makabere situaasjes – neam dat de dichter syn irony – foeget er dêr oan ta: ‘Ik ben een aardig monster.’
Mei syn maatskiplik engaazjemint definiearret Maarten Inghels oan in hichte ta ek syn poëtika. It plak en de posysje dy’t hy de dichter tatinkt, komt it meast pregnant nei foaren yn ‘Er zijn geen blaffende honden meer’. Dêryn is er faak mei in berch irony op ’e tekst oer de poëzy dy’t foarby giet oan wat altiten ien fan de oarspronklike funksjes fan keunst west hat: wach wêze en blaffe, al wie it mar omdat de keunst gjin frijbliuwend spultsje is. De dichter is yn alle gefallen net fan doel en lit himsels ynpakke troch bygelyks de ‘nep-oan-neprace’, sa’t er dy rûnom om him hinne sjocht. Syn opstannichheid trou, docht er it ûnthjit:
(...)
ik haal het hoofd uit de borstkas,
Kronikeur
.
Yn de bondel Waakzaam, en dan benammen yn de ôfdieling ‘We moeten waakzaam blijven’, tsjûget de dichter Inghels, kronikeur fan in tiid dy’t oer alle boegen troch de (sosjale) media bepaald is, fan in sterk maatskiplik engaazjemint. Hy set fraachtekens by ‘de samenleving’ of, om krekter te wêzen, by de wize wêrop’t minsken mei-inoar ‘samen-leven’. It gedicht hat yn syn soarte sûnder mis wat universeels, al wie it mar omdat it ferskynsel fan it sosjale isolemint in probleem is dat net allinnich mar oan de grutstêd klibbet, mar dat syn gesicht likegoed ek op it plattelân sjen lit. Yn in neakenbuorren as Minnertsgea kin men sa mar, fjouwer jier oanien, dea op souder lizze, sûnder dat famylje, kunde of buorren it opmerkt dat ien der net (mear) is.
De bondel Waakzaam iepenet mei ‘Graag zou ik de kaken opbreken [tot de kaakkramp optreedt]’, in lang proazagedicht, wêryn’t de dichter, woest en ferwoeden en yn in bûnt barokke taal, syn galle spijt oer wat him as maatskiplik abjekt en bryk en grouwélich foarkomt. Dan giet it bygelyks oer de ‘tweeverdieners die over kunst praten bij het zien / van een manden vlechtend vrouwtje in Frankrijk.’, oer ‘de euthanasiepillen als speelgoed waar je om moet bedelen’ of oer ‘het feit dat we God dood verklaarden en mindfulness in de plaats kozen.’ Fan al itjinge wat de dichter-rebel yn dizze maatskippij tsjinstiet, seit it lyrysk subjekt op in stuit: ‘Ik ben niet kwaad’, nee, oars, want net sûnder gefoel foar it fermaaklike by de fakentiids ferûntrêstigjende en makabere situaasjes – neam dat de dichter syn irony – foeget er dêr oan ta: ‘Ik ben een aardig monster.’
Mei syn maatskiplik engaazjemint definiearret Maarten Inghels oan in hichte ta ek syn poëtika. It plak en de posysje dy’t hy de dichter tatinkt, komt it meast pregnant nei foaren yn ‘Er zijn geen blaffende honden meer’. Dêryn is er faak mei in berch irony op ’e tekst oer de poëzy dy’t foarby giet oan wat altiten ien fan de oarspronklike funksjes fan keunst west hat: wach wêze en blaffe, al wie it mar omdat de keunst gjin frijbliuwend spultsje is. De dichter is yn alle gefallen net fan doel en lit himsels ynpakke troch bygelyks de ‘nep-oan-neprace’, sa’t er dy rûnom om him hinne sjocht. Syn opstannichheid trou, docht er it ûnthjit:
(...)
ik haal het hoofd uit de borstkas,
gun de ribben ruimte, blijf schrijven;
brieven, opstellen, gedichten, etcetera.
Ik ben die hond, vergeef mij niet.
.
Dochs is Inghels net allinne mar de romantyske rebel, sa’t dy yn benammen it earste part fan de bondel Waakzaam
nei foaren stapt. Yn fersen lykas it titelgedicht ‘Waakzaam’ hat syn
poëzy in hyperpersoanlike en sterk lyryske ynslach. Troch de parallelle
opbou fan de ferskillende strofen is it oanbelangjende gedicht de
klassike kant neist.
. ..
De dichter moet immer waakzaam
blijven, vooral teder te zijn.
Elke dag voor haar uit de hemel willen vallen,
zorgen dat de jazz zijn spieren minder stram maakt.
Hij moet immer waakzaam
blijven, dat er genoeg verstrooiing
is voor ons hart, wil de dichter zijn verzen
nog kunnen prevelen in het oor van een vrouw.
Hij moet immer waakzaam
blijven, soms zwak te zijn.
Opdat de wind zal winnen van zijn gehoor, hem
zinnen influistert waarmee hij een lichaam
rond zijn vinger bouwt.
Waarna de dichter kan zeggen: o, omarm mij,
ik ben nog niet gauw voorbij.
.
'Ik ben een aardig monster.'.
.
It is dizze yn wêzen ynbannige lyrikus – de fan ferfal en dea dreaune romantikus – dy’t foar in grut part ek de krêft en djipte bepaalt fan de tsien gedichten fan de like rauwe as tearhertige syklus: ‘Het abattoir van het afscheid’, wêryn’t Inghels der net foar tebekskrillet en blaas âlde, deagefaarlike poëtyske wurden as ‘bloed’ en ‘hert’ nij libben yn. Sa draait de dichter yn syn twadde bondel Waakzaam ‘in lytse revolúsje ôf, in lytse, moaie revolúsje,’ om it mei in pear wurden fan Lucebert te sizzen. Hy slachtet, falt, rûzet en sjongt. De dichter Inghels ‘is noch net gau foarby.’
.
SAFOLLE OANDACHT WIENE JO FEST NET WEND
.
Foar Nguyen Van Kham (1954-2010)
.
De rivier Mekong wie in kier tusken
jo âlde stêd en in oar nimmenslân,
lykwols waard jo in bestimming taskikt
ôfgrinzgje fan noch folle mear, net kend.
.
Mei de bankôfskriften yn ’e hân
ûnderstelden wy dat jo hjir libbe ha
ûnder ús, fjouwer heech, yn in ferrûn
kalinderjier as in himmele fint.
.
Dêr’t generaasjes Egyptenaren jierrenlang
oer it prosedee stinden, waarden jo in mummy
op himsels, net rjocht halich en lizzende
njonken jo bêd, fan it libben ôfkeard.
.
Sân minuten stjoertiid op ’e televyzje,
jo hinnegean waard tsjut yn it sjoernaal,
in kollum op pagina twa yn ’e krante,
safolle oandacht wienen jo fêst net wend.
.
Net noflik fiele wy ús by jo ferdwinen
út argewaasje wurde wy hookstrooks
bettere buorren, jo buorfrou Jenny hie
kofje wollen hie se jo taal kend.
.
Wy hawwe mis west, dat jou ik grif ta, pas
doe’t der gjin jild mear wie waarden jo opmurken.
Sels nei jo swijen, jierren oanien, oer de dea
hinne, hienen wy witte moatten wa’t jo binne..
.
.
.
ZOVEEL AANDACHT WAS U VAST NIET GEWEND
Voor Nguyen Van Kham (1954–2010)
De rivier Mekong was een naad tussen
uw oude stad en een ander niemandsland,
toch viel u een bestemming te beurt
door meer onbekendheden begrensd.
.
Met de bankafschriften in de hand
vermoeden we dat u hier heeft geleefd
onder ons, vier hoog, in een verlopen
kalenderjaar als een kraaknette vent.
.
Waar generaties Egyptenaren jaren tobden
over het procedé, werd u een mummie
op zichzelf, onwel geworden en liggend
naast uw bed, van het leven afgewend.
.
Zeven minuten zendtijd op de televisie,
uw vertrek werd geduid in het journaal,
een column op pagina twee in de krant,
zoveel aandacht was u vast niet gewend.
.
Ongemakkelijk zijn we van uw verdwijning,
uit verontwaardiging worden we plots
betere buren, uw buurvrouw Jenny had
koffie gewild als ze uw taal had gekend.
.
Wij hebben gefaald, geef ik grif toe, pas
bij het ontbreken van uw geld u opgemerkt.
Zelfs met uw jarenlange zwijgen over de dood
heen, hadden we moeten weten wie u bent.
.
DER BINNE GJIN BLAFFENDE HUNEN MEAR
.
Jonge, ik soe witte wolle, wat makket it de muoite wurdich,
it selssuchtige swijen by de wekflamme fan dyn badkeamerboiler,
by elk prûsten de leafde te preekjen, te prakkesearjen oer it kluchtige fan
foarnammen want hjoed wie ik te wurd in byljende albinohûn op strjitte
dy’t de wratten op syn ballen as braille lies en dêrnei noch altyd net wist
oft wy gedichten oer de moanne skriuwe meie.
.
Jonge, ik soe witte wolle: wat makket it de muoite wurdich om dit libben
langer te lieden, te behurdzjen yn lilkens en troch te skriuwen;
brieven, opstellen, gedichten, dêr’tst dysels yn oanpriizgest en de wrâld
ferachtest, fjochtsje tsjin de ûnferskillichheid, de dagen fan faits divers.
.
Jonge, ik soe witte wolle: wat makket it de muoite wurdich om fierder
te skriuwen oant men dyn debút ferjit bywannear’t
ús finger net mear tsjinnet om nei de moanne te wizen mar dyn fjouwer
lêzers leaver knuffeljunks goegelje.
.
Alle hoop is idel wannearsto út boerderettes wei kwetterfersen de wrâld yn
tsjetterest, dyn gedachten komprimearrest yn in statusbalke as twa,
in essay skriuwst yn hûndertfjirtich tekens. (Ik ken in dichter
dy’t fan syn burd in strik frisselt – der binne gjin blaffende hûnen mear.)
.
Jonge, myn dream is ûnmooglik en bedoarn, alle sweeslaggers binne op drift
yn dizze nep-oan-neprace en wat oerbliuwt is in rym papier
mei it helpleas hingeljen, mar ik beloof:
.
ik helje de kop út it ribbekast, gun de bonken romte, bliuw
skriuwen: brieven, opstellen, gedichten et cetera.
.
Dy hûn, ferjou him net.
.
ER ZIJN GEEN BLAFFENDE HONDEN MEER
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard,
het navelstarende zwijgen bij de waakvlam van je badkamerboiler,
bij elk niezen de liefde preken, piekeren over de potsierlijkheid van
voornamen want vandaag sprak ik een bassende albinohond op straat
die de wratten op zijn ballen als braille las en daarna nog steeds niet wist
of we gedichten over de maan mogen schrijven.
.
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard om dit leven
te blijven leiden, te volharden in boosheid en door te blijven schrijven;
brieven, opstellen, gedichten, waarin je jezelf aanprijst en de wereld
verguist, vecht tegen onverschilligheid, de dagen van faits divers.
.
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard verder
te blijven schrijven tot men je debuut vergeet wanneer
onze vinger niet meer dient om naar de maan te wijzen maar je vier
lezers liever knuffeljunks googelen.
Alle hoop is ijdel wanneer je vanuit de fermette kwetterverzen deVoor Nguyen Van Kham (1954–2010)
De rivier Mekong was een naad tussen
uw oude stad en een ander niemandsland,
toch viel u een bestemming te beurt
door meer onbekendheden begrensd.
.
Met de bankafschriften in de hand
vermoeden we dat u hier heeft geleefd
onder ons, vier hoog, in een verlopen
kalenderjaar als een kraaknette vent.
.
Waar generaties Egyptenaren jaren tobden
over het procedé, werd u een mummie
op zichzelf, onwel geworden en liggend
naast uw bed, van het leven afgewend.
.
Zeven minuten zendtijd op de televisie,
uw vertrek werd geduid in het journaal,
een column op pagina twee in de krant,
zoveel aandacht was u vast niet gewend.
.
Ongemakkelijk zijn we van uw verdwijning,
uit verontwaardiging worden we plots
betere buren, uw buurvrouw Jenny had
koffie gewild als ze uw taal had gekend.
.
Wij hebben gefaald, geef ik grif toe, pas
bij het ontbreken van uw geld u opgemerkt.
Zelfs met uw jarenlange zwijgen over de dood
heen, hadden we moeten weten wie u bent.
.
DER BINNE GJIN BLAFFENDE HUNEN MEAR
.
Jonge, ik soe witte wolle, wat makket it de muoite wurdich,
it selssuchtige swijen by de wekflamme fan dyn badkeamerboiler,
by elk prûsten de leafde te preekjen, te prakkesearjen oer it kluchtige fan
foarnammen want hjoed wie ik te wurd in byljende albinohûn op strjitte
dy’t de wratten op syn ballen as braille lies en dêrnei noch altyd net wist
oft wy gedichten oer de moanne skriuwe meie.
.
Jonge, ik soe witte wolle: wat makket it de muoite wurdich om dit libben
langer te lieden, te behurdzjen yn lilkens en troch te skriuwen;
brieven, opstellen, gedichten, dêr’tst dysels yn oanpriizgest en de wrâld
ferachtest, fjochtsje tsjin de ûnferskillichheid, de dagen fan faits divers.
.
Jonge, ik soe witte wolle: wat makket it de muoite wurdich om fierder
te skriuwen oant men dyn debút ferjit bywannear’t
ús finger net mear tsjinnet om nei de moanne te wizen mar dyn fjouwer
lêzers leaver knuffeljunks goegelje.
.
Alle hoop is idel wannearsto út boerderettes wei kwetterfersen de wrâld yn
tsjetterest, dyn gedachten komprimearrest yn in statusbalke as twa,
in essay skriuwst yn hûndertfjirtich tekens. (Ik ken in dichter
dy’t fan syn burd in strik frisselt – der binne gjin blaffende hûnen mear.)
.
Jonge, myn dream is ûnmooglik en bedoarn, alle sweeslaggers binne op drift
yn dizze nep-oan-neprace en wat oerbliuwt is in rym papier
mei it helpleas hingeljen, mar ik beloof:
.
ik helje de kop út it ribbekast, gun de bonken romte, bliuw
skriuwen: brieven, opstellen, gedichten et cetera.
.
Dy hûn, ferjou him net.
.
ER ZIJN GEEN BLAFFENDE HONDEN MEER
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard,
het navelstarende zwijgen bij de waakvlam van je badkamerboiler,
bij elk niezen de liefde preken, piekeren over de potsierlijkheid van
voornamen want vandaag sprak ik een bassende albinohond op straat
die de wratten op zijn ballen als braille las en daarna nog steeds niet wist
of we gedichten over de maan mogen schrijven.
.
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard om dit leven
te blijven leiden, te volharden in boosheid en door te blijven schrijven;
brieven, opstellen, gedichten, waarin je jezelf aanprijst en de wereld
verguist, vecht tegen onverschilligheid, de dagen van faits divers.
.
Jongen, ik zou willen weten: wat maakt het de moeite waard verder
te blijven schrijven tot men je debuut vergeet wanneer
onze vinger niet meer dient om naar de maan te wijzen maar je vier
lezers liever knuffeljunks googelen.
wereld in kweelt, je gedachten comprimeert in een statusbalk of twee,
een essay schrijft in honderdveertig tekens. (Ik ken een dichter
die van zijn baard een strop vlecht – er zijn geen blaffende honden meer.)
.
Jongen, mijn droom is onmogelijk en nefast, alle blaaskaken zijn op drift
in deze nep-aan-neprace en wat overblijft is een riem papier
met het hopeloze gehengel, maar ik beloof:
.
ik haal het hoofd uit de borstkas, gun de ribben ruimte, blijf
schrijven: brieven, opstellen, gedichten et cetera.
.
Die hond, vergeef hem niet.
.
.
